Grzyby mikoryzowe odgrywają nieocenioną rolę w życiu roślin, tworząc z nimi symbiotyczne relacje. Dwa podstawowe typy tej symbiozy to ektomikoryza i endomikoryza. Choć obie formy przynoszą korzyści roślinom, różnią się mechanizmem działania, gatunkami grzybów i roślin, z którymi tworzą związki, a także specyfiką zastosowania w praktyce ogrodniczej i rolniczej. Zrozumienie tych różnic pozwala na świadome wykorzystanie potencjału mikoryzy w celu poprawy zdrowia, wzrostu i odporności roślin.
Czym jest ektomikoryza?
Ektomikoryza, znana również jako mikoryza zewnętrzna, charakteryzuje się tym, że strzępki grzyba tworzą gęsty płaszcz (tzw. kaptur) wokół korzeni rośliny. Ponadto, strzępki wnikają między komórki kory pierwotnej, tworząc strukturę nazwaną siecią Hartiga. Grzybnia ektomikoryzowa nie wnika do wnętrza komórek roślinnych. Ta forma mikoryzy jest typowa przede wszystkim dla drzew i krzewów liściastych oraz iglastych. Do najczęściej spotykanych gatunków grzybów tworzących ektomikoryzę należą borowiki, maślaki, pieczarki, kurki czy muchomory. Rośliny tworzące ektomikoryzę mają zazwyczaj lepiej rozwinięty system korzeniowy w górnych warstwach gleby, co ułatwia pobieranie wody i składników odżywczych, zwłaszcza fosforu i azotu.
Czym jest endomikoryza?
Endomikoryza, czyli mikoryza wewnętrzna, przybiera dwie główne formy: arbuskularną (AM) i erikoidalną. W przypadku mikoryzy arbuskularnej, strzępki grzyba wnikają do wnętrza komórek korzeniowych, tworząc w nich rozgałęzione struktury – arbuskule. To właśnie przez arbuskule dochodzi do wymiany substancji między grzybem a rośliną. Grzybnia nie tworzy zewnętrznego płaszcza wokół korzenia. Mikoryza AM jest najczęściej występującą formą mikoryzy na świecie, obejmującą około 80% gatunków roślin, w tym większość roślin uprawnych, warzyw, owoców, traw, a także roślin ozdobnych. Grzyby tworzące mikoryzę AM należą głównie do rodzaju Glomus. Mikoryza erikoidalna jest specyficzna dla roślin z rodziny wrzosowatych (Ericaceae) i charakteryzuje się tworzeniem pęczków strzępek w komórkach korzeniowych.
Kluczowe różnice między ektomikoryzą a endomikoryzą
Główna i najbardziej fundamentalna różnica między ektomikoryzą a endomikoryzą leży w sposobie wnikania grzybni do tkanek korzeniowych rośliny. W ektomikoryzie grzybnia tworzy zewnętrzny płaszcz i sieć Hartiga między komórkami, nie naruszając ich integralności. Natomiast w endomikoryzie, szczególnie arbuskularnej, strzępki grzyba wchodzą bezpośrednio do wnętrza komórek roślinnych, tworząc arbuskule. Inne istotne różnice obejmują:
- Gatunki grzybów: Ektomikoryzę tworzą specyficzne grupy grzybów, często tych jadalnych, podczas gdy endomikoryzę AM tworzą grzyby z rzędu Glomeromycota.
- Gatunki roślin: Ektomikoryza jest charakterystyczna dla drzew i krzewów, podczas gdy endomikoryza AM jest powszechna wśród roślin zielnych, uprawnych i ozdobnych.
- Struktura grzybni: Ektomikoryza tworzy widoczny płaszcz grzybowy i sieć Hartiga, czego brakuje w endomikoryzie AM.
- Wpływ na system korzeniowy: Ektomikoryza może znacząco modyfikować morfologię korzeni, tworząc tzw. korzenie ektomikorytyczne, podczas gdy endomikoryza AM zazwyczaj nie zmienia zewnętrznego wyglądu korzeni.
Korzyści płynące z symbiozy mikoryzowej
Niezależnie od typu, symbioza mikoryzowa przynosi roślinom szereg korzyści. Grzyby mikoryzowe, dzięki swojej rozległej sieci strzępek, znacznie zwiększają powierzchnię chłonną korzeni, ułatwiając pobieranie wody i składników odżywczych, zwłaszcza trudno dostępnych form fosforu, azotu, cynku czy miedzi. Grzybnia pomaga również w ochronie roślin przed patogenami glebowymi, tworząc barierę fizyczną i konkurencyjną. Rośliny z rozwiniętą mikoryzą są bardziej odporne na stresy środowiskowe, takie jak susza, zasolenie czy obecność metali ciężkich. Ponadto, grzyby mikoryzowe wpływają na poprawę struktury gleby, zwiększając jej agregację i napowietrzenie.
Zastosowanie ektomikoryzy w praktyce
Ektomikoryza znajduje zastosowanie przede wszystkim w leśnictwie i szkółkarstwie drzew i krzewów ozdobnych. Sadzonki drzew leśnych, takich jak sosny, świerki, dęby czy buki, często są szczepione odpowiednimi gatunkami grzybów ektomikoryzowych, aby zapewnić im lepszy start w trudnych warunkach glebowych. W ogrodnictwie przydomowym, wzbogacanie gleby preparatami zawierającymi zarodniki grzybów ektomikoryzowych jest zalecane przy sadzeniu drzew i krzewów ozdobnych, szczególnie tych gatunków, które naturalnie tworzą tę formę symbiozy. Jest to szczególnie ważne w przypadku młodych roślin, które jeszcze nie zdążyły wytworzyć własnej, efektywnej populacji grzybów mikoryzowych.
Zastosowanie endomikoryzy w praktyce
Endomikoryza, zwłaszcza arbuskularna, ma ogromne znaczenie w rolnictwie i ogrodnictwie. Stosowanie preparatów mikoryzowych zawierających zarodniki grzybów AM jest powszechne w uprawie warzyw, owoców, zbóż, roślin ozdobnych i trawników. Wzbogacanie gleby lub bezpośrednie szczepienie nasion i sadzonek tymi preparatami poprawia plonowanie, zwiększa wigor roślin i ich odporność na stresy, co pozwala na ograniczenie stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Jest to szczególnie korzystne w uprawach ekologicznych i w przypadku roślin uprawianych na słabszych glebach. Mikoryza AM jest kluczowa dla efektywnego wzrostu większości roślin uprawnych, dlatego jej obecność w glebie jest niezwykle pożądana.
